یکى از امور ضرورى دین حنیف اسلام و یکى از موضوعاتى که در آیات متعددى از کتاب عزیز بدان اشاره شده و در نت‏شریف نیز روایات متواترى در مورد آن وارد شده است، موضوع «مهدى موعود»، علیه‏السلام، است و امت اسلام، با مذاهب مختلف و دیدگاههاى متفاوت، در اعتقاد به ظهور مهدى از آل محمد، صلى‏الله‏علیه‏وآله، در آخرالزمان، براى پر کردن زمین از عدل و داد، بعد از آنکه از ظلم و ستم آکنده شده، وحدت نظر دارند.

در هر حال این موضوع در مجموعه اعتقادات اهل اسلام تا بدان حد از ضرورت رسیده که جز اهل لجاج و کسانى که بدون دلیل سخن مى‏گویند، کسى با آن مخالفت نکرده است.

کتابها و رساله‏هایى که در اثبات ظهور مهدى، علیه‏السلام، و اینکه او از فرزندان فاطمه، علیهاالسلام، است، نوشته شده‏اند بسیار فراوان و متنوع‏اند و نویسندگان دانشمند شیعه و اهل سنت در این زمینه قلم زده‏اند.

مهدى (ع) در قرآن

در قرآن کریم آیات متعددى در شان مهدى، علیه‏السلام، وارد شده است، البته باید توجه داشت که باطن این آیات و یا به عبارتى تاویل آنها به آن حضرت اشاره دارد، نه تنزیل آنها.

رسول خدا، صلى‏الله‏علیه‏وآله، مى‏فرماید:

«ما فى‏القرآن آیة الا و لها ظهر و بطن‏» ⁽¹⁾
هیچ آیه‏اى از قرآن نیست مگر اینکه براى آن ظاهر و باطنى است.

امام باقر، علیه‏السلام، نیز در پاسخ کسى که در همین زمینه از ایشان پرسش کرده بود، فرمود:
«ظهرها تنزیلها و بطنها تاویلها» ⁽²⁾
ظاهر هر آیه تنزیل آن و باطن هر آیه تاویل آن است.

«بطن‏» و «تاویل‏» عبارت از مفهوم عامى است که بعد از جدا کردن آیه از خصوصیاتى که آن را در برگرفته، به دست مى‏آید، به گونه‏اى که آیه در گذر ایام قابلیت انطباق بر موارد مشابه با مورد نزول را پیدا کند. و این همان چیزى است که ماندگارى و فراگیرى قرآن را در عین جاودانگى آن تضمین مى‏کند.

تردیدى نیست که براى قرآن دو نوع دلالت وجود دارد: یکى دلالتى که بر حسب ظاهر آن و بر اساس شان نزول آیه به دست مى‏آید، و دیگرى دلالتى که عام و فراگیر است و قابلیت انطباق بر موارد مشابه را، بر حسب آنچه در طول زمان پیش مى‏آید، داراست. به واسطه همین نوع دلالت است که قرآن تا ابد زنده است و در همه زمانها شفابخش مردم و دواى بیماریهاى آنهاست.

اما برخى از آیاتى که در شان امام مهدى، علیه‏السلام، تاویل شده‏اند، به قرار زیر است:

1. «و نرید ان نمن على‏الذین استضعفوا فى‏الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین، و نمکن لهم فى‏الارض‏» ⁽³⁾
و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روى زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.

این آیه اگر چه به مناسبت داستان فرعون و موسى و بنى‏اسرائیل نازل شده است، اما مدلول آن عام بوده و بیانگر سنتى است که خداوند در میان مردمان جارى ساخته است. به عبارت دیگر این آیه بیان مى‏کند که خداوند بزودى دستان مستضعفان را مى‏گیرد تا آنها را بر مستکبران غالب سازد و آنها را وارث شهر و سرزمین مستکبران نماید.

در حدیثى که «مفضل‏بن عمر» روایت کرده چنین آمده است:
«سمعت اباعبدالله، علیه‏السلام، یقول: ان رسول‏الله، صلى‏الله‏علیه‏وآله، نظر الى على و الحسن و الحسین، علیهم‏السلام، فبکى و قال: انتم المستضعفون بعدى.
قال المفضل: قلت: مامعنى ذلک؟ قال: معناه انکم الائمة بعدى، ان‏الله عزوجل یقول: «و نرید ان نمن على الذین استضعفوا فى‏الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین‏» قال، علیه‏السلام: فهذه الآیة جاریة فینا الى یوم القیامة.» ⁽⁴⁾
از اباعبدالله (امام صادق)، علیه‏السلام، شنیدم که فرمود: پیامبر اسلام، صلى‏الله‏علیه‏وآله، نگاهى به على، حسن و حسین، علیهم‏السلام، انداخت و در حالى که گریه مى‏کرد فرمود: شما مستضعفان پس از من هستید.
مفضل مى‏گوید: پرسیدم معناى این سخن چیست؟ و امام [در جواب] فرمود: معناى این سخن این است که شما امامان بعد از من خواهید بود. خداوند، عزوجل، مى‏فرماید: «و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روى زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.»

در نهج‏البلاغه نیز چنین آمده است:

عطف الضروس ⁽⁶⁾ على ولدها. و تلا عقیب ذلک: و نرید ان نمن على الذین استضعفوا فى‏الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین.» ⁽⁷⁾
دنیا بر ما [آل محمد] بازگردد و مهربانى نماید مانند بازگشت‏شتر بدخو و گازگیر به بچه خویش و در پى آن خواند: مى‏خواهیم بر آنانکه در زمین ناتوان شمرده شده‏اند منت نهاده [توانا و بزرگوارشان گردانیم] آنها را پیشوایان و ارث برندگان [زمامداران دین و دنیا] قرار دهیم.

«ابن ابى‏الحدید» در شرح این کلام امیرمؤمنان، علیه‏السلام، مى‏گوید:

«امامیه گمان مى‏کنند این کلام خداوند وعده‏اى است از سوى او نسبت‏به امام غایبى که در آخرالزمان مالک زمین مى‏شود. اما اصحاب ما [اهل سنت] مى‏گویند: این کلام وعده‏اى است نسبت‏به امامى که مالک زمین مى‏شود و بر همه سرزمینها چیره مى‏شود. اما لازم نیست که این امام در حال حاضر موجود باشد، بلکه براى درستى این کلام تنها همین که او در آخرالزمان به دنیا بیاید کفایت مى‏کند.» ⁽⁸⁾

اما باید گفت: در اینکه آیه مزبور وعده به ظهور امامى است که پیش از برپایى قیامت مالک زمین شده و بر همه سرزمینها چیره مى‏شود، اتفاق نظر وجود دارد و تنها اختلاف در این است که آیا این امام در حال حاضر وجود دارد یا اینکه خیر، او به موقع خود متولد مى‏شود؟ اما به هر حال در این موضوع تردیدى‏نیست که این امام از فرزندان على، علیه‏السلام، خواهد بود.

2. «و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان‏الارض یرثها عبادى الصالحون‏» ⁽⁹⁾
و ما در زبور، پس از ذکر (تورات) نوشته‏ایم که این زمین را بندگان صالح من به میراث خواهند برد.

مراد از «زبور» در این آیه زبور داود، علیه‏السلام، است. چنانکه در سوره نساء (آیه‏163) و سوره اسراء (آیه 55) آمده است:

«و اتینا داود زبورا»

و به داود زبور را ارزانى داشتیم.

و زبور همان کتاب «مزامیر» است که در ضمن کتاب عهد قدیم آمده است: اما در این کتاب چنین مى‏خوانیم:

«از خشم دورى کن و از دشمنى بپرهیز، فریب کارهاى ناشایست را نخور زیرا کسانى که کار ناشایست انجام مى‏دهند برکنده خواهد شد...» ⁽¹⁰⁾

«و کسانى که انتظار پروردگار را مى‏کشند وارث زمین مى‏شوند.» ⁽¹¹⁾

«و اما کسانى که به سکون و آرامش دست‏یافته‏اند وارث زمین مى‏شوند و در نهایت‏سلامت‏به کامجویى مى‏پردازند.» ⁽¹²⁾

«زیرا خجستگان و برکت‏یافتگان از آنها وارث زمین مى‏شوند و نفرین شدگان از آنها ریشه‏کن مى‏شوند.» ⁽¹³⁾

«درستکاران وارث زمین شده و تا ابد در آن ساکن مى‏شوند.» ⁽¹⁴⁾

3. «وعدالله الذین امنوا منکم و عملواالصالحات لیستخلفنهم فى‏الارض کما استخلف‏الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذى ارتضى لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا یعبودننى لایشرکون بى‏شیئا» ⁽¹⁵⁾
خدا به کسانى از شما که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‏اند، وعده داد که در روى زمین جانشین دیگرانشان کند، همچنان که مردمى را که پیش از آنها بودند جانشین دیگران کرد. و دینشان را، که خود بر ایشان پسندیده است، استوار سازد. و وحشتشان را به ایمنى بدل کند. مرا مى‏پرستند و هیچ چیزى را با من شریک نمى‏کنند.

جانشینى و قدرت‏یافتن در زمین به صورت فراگیر و همیشگى، که در این آیه بدان وعده داده شده، در هیچ برهه از زمان براى امت اسلام تحقق نیافته است، بنابراین ما چاره‏اى نداریم جز اینکه بگوییم این وعده‏اى است تخلف‏ناپذیر که با ظهور مهدى منتظر، علیه‏السلام، محقق مى‏شود.

در مورد عیسى بن مریم، علیهماالسلام، و بازگشت او به دنیا در آخرالزمان و همچنین پیروى او از امام مهدى، علیه‏السلام، در قرآن کریم آمده است:

«و لما ضرب ابن مریم مثلا، اذا قومک منه یصدون . و قالوا الهتنا خیر ام هو ما ضربوه لک الا جدلا بل هم قوم خصمون، ان هو الا عبد انعمنا علیه و جعلناه مثلا لبنى‏اسرائیل ... و انه لعلم للساعة ، فلا تمترن بها و اتبعون هذا صراط مستقیم.» ⁽¹⁶⁾
و چون داستان پسر مریم آورده شد، قوم تو به شادمانى فریادزدند، و گفتند: آیا خدایان مابهترند یا او؟ و این سخن را براى جدال با تو نگفتند، که مردمى ستیزه‏جویند. او جز بنده‏اى نبود که مانعمتش ارزانى داشتیم و مایه عبرت بنى‏اسرائیلش گردانیدیم... و هر آینه او نشانه فرارسیدن قیامت است. در آن شک مکنید، و از من متابعت کنید، این است راه راست.

«ابن حجر هیثمى‏» مى‏گوید: «مقاتل بن سلیمان‏» و کسانى دیگر از مفسران که از او پیروى مى‏کنند، گفته‏اند: این آیه در شان مهدى نازل شده است. و در ادامه نیز چنین مى‏گوید:

«بزودى احادیثى که در آنهاء تصریح شده که او از اهل بیت پیامبر است، خواهد آمد.. پس آیه دلالت‏بر این دارد که در نسل فاطمه و على، علیهماالسلام، برکت قرار داده شده و خداوند از نسل آن دو پاک‏سیرتان بسیارى خارج مى‏سازد و نوادگان آنها را کلیدهاى حکمت و معادن رحمت قرار مى‏دهد و سر این موضوع این است که پیامبر، صلى‏الله‏علیه‏وآله، از خداوند خواست که فاطمه و نسل او را از شر شیطان رانده شده در امان بدارد و همین را نسبت‏به على نیز درخواست کرد. » ⁽¹⁷⁾

رسول خدا، صلى‏الله‏علیه‏وآله، نیز مى‏فرماید:

«کیف انتم اذا نزل ابن مریم و امامکم منکم‏». ⁽¹⁸⁾
حال شما چگونه خواهد بود زمانى که پسر مریم نازل شود و امامتان از شماست.

اما، این سخن خداى تعالى در آیه مزبور که مى‏گوید: «و انه لعلم لساعة‏» یعنى اینکه او از نشانه‏هاى فرا رسیدن قیامت است. زیرا نزول او در آخرالزمان رخ مى‏دهد.

ادامه دارد

..................................................................................................................................................

پى‏نوشتها:

×. متن حاضر ترجمه مقاله‏اى است‏با عنوان «المهدى فى‏الکتاب والسنة‏» که توسط حضرت آیة‏الله معرفت در اختیار مجله قرار گرفته است.

1. در نهایه ابن اثیر (ج‏1، ص‏136) چنین آمده است: «لکل آیة منها ظهر و بطن.»

2. ر. ک: السلمى السمرقندى، محمدبن مسعودبن عیاش، تفسیرالعیاشى، ج‏1، ص‏11.

3. سوره قصص (28)، آیه 5.

4. الصدوق، ابو جعفر محمدبن‏على، معانى‏الاخبار، ص‏78-79.

5. کلمه «الشماس‏»، مصدر «شمس‏الفرس‏» است و هنگامى استعمال مى‏شود که اسبى از سوارى دادن خوددارى کند.

6. کمله «الضروس‏» به معناى شتر بدخویى که به خاطر عطوفتى که نسبت‏به فرزند خود دارد کسى را که براى شیر دوشیدن از او رفته گاز مى‏گیرد.

7. فیض الاسلام، علینقى، ترجمه و شرح نهج‏البلاغه، حکمت 200، ص‏1181-1180.

8. ابن ابى‏الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‏البلاغه، ج‏19، ص‏29.

9. سوره انبیاء (21)، آیه 105.

10. زبور داود، مزمور 8-9.

11. همان، مزمور 10.

12. همان، مزمور11.

13. همان، مزمور22.

14. همان، مزمور29.

15. سوره نور (24)، آیه 55.

16. سوره زخرف (43)، آیه 61.

17. الهیثمى، احمدبن حجر، الصواعق‏المحرقة، ص‏96.

18. البخارى، اسماعیل‏بن ابراهیم، صحیح‏البخارى، ج‏4، ص‏205; مسلم‏بن‏الحجاج، صحیح مسلم، ج‏1، ص‏94; ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج‏2، ص‏272 و336، الطبرسى، الفضل‏بن‏الحسن، مجمع‏البیان فى تفسیرالقرآن، ج‏2، ص‏449.

در جواب برادر مقدم

پرسش : هیچ دلیل عقلی بر وجود امام زمان نداریم.

پاسخ : در ابتدا لازم است به این نکته توجّه داشته باشیم که اعتقاد به مصلح موعود جهانی در تمام ادیان یک اصل مسلّم و قطعی است و هر یک از انبیاء گذشته، به پیروان خود از آمدن مصلحی غیبی خبر داده‎اند.[1]
به طور کلّی از دو طریق می‎توان وجود امام زمان را ثابت کرد: 1. دلیل عقلی؛ 2. دلیل نقلی.
الف: دلیل عقلی
و آن این‌که تا وقتی که تکلیف ثابت است و مکلفانی وجود دارند، عدّه‌ای هستند که مصون از خطا نیستند و باید امام معصوم و پیشوایی وجود داشته باشد تا آنها را هدایت کند، و زمین بدون انسان کامل مانند جسم بدون روح است به همین جهت علی ـ علیه السّلام ـ نیز فرموده‎اند: «زمین هرگز از حجت خدا خالی نخواهد ماند و آن حجت الهی یا ظاهر است یا مشهور یا خائف است و مستور تا حجت‎ها و بینات الهی باطل نگردد.»[2]
ب: دلیل نقلی
این دلیل را می‎توان به دو صورت توضیح داد:
الف) روایات نبوی که امامان دوازده گانه را با نام‎های آنان به طور روشن معرفی کرده‎اند که به ذکر دو نمونه از لسان اهل سنّت اشاره می‎کنیم.
1. از ابن عباس روایت شده که شخصی یهودی به نام نعثل نزد رسول خدا آمد و سؤال‎های بسیاری را مطرح نمود و از اوصیاء نیز پرسید، حضرت در پاسخ فرمود: «نخستین وصی من علی و پس از او حسن و حسین و امامان نه گانه و از فرزندان او می‎باشند.» و نعثل پرسید نام آنها چیست؟ حضرت اسامی تک تک امامان را تا امام دوازدهم (حضرت مهدی (عج)) شمرده‎اند.[3]
2. باز در کتاب مناقب وجود دارد که از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که شخصی یهودی به محضر رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‎رسد و سؤالات زیادی می‎کند و از اوصیاء حضرت می‎پرسد و سؤال می‎کند پس از حسین اوصیاء چه کسانی هستند پیامبر فرزندان امام حسین از علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ را نام می‎برد تا حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ و سپس می‌فرماید: لقب او قائم و حجت است و او غائب خواهد شد و خوشا به حال صابران در غیبت...
ب) شواهد تارخیی یعنی گزارش‎هایی که ولادت آن حضرت و ایام کودکی او را نقل کرده‎اند برای نمونه به بعضی از اقوال اهل سنّت اشاره می‎کنیم.
1. حافظ سلیمان حنفی می‌گوید: «خبر معلوم نزد محققان و موثقان این است که ولادت قائم (عج) در شب پانزدهم شعبان سال 255 در شهر سامرا واقع شده است.[4]
2. خواجه محمد پارسا در کتاب فصل الخطاب گفته: «یکی از اهل‌بیت ابومحمد بن عسگری است که فرزندی جز ابوالقاسم که قائم و حجت و مهدی و صاحب الزمان نامیده می‌شود باقی نگذاشت و او در نیمه شعبان سال 255 هجری متولد شد. مادرش نرجس نام دارد، او هنگام شهادت پدرش پنج سال داشت.[5]
بهتر است بدانیم بعضی محققین تعداد روایات اهل سنّت را بیش از 200 روایت تخمین زده‎اند که همه در مورد امام دوازدهم می‌باشد که فقط حقانیت شیعه اثنی عشری (دوازده امامی) را می‎رساند و بر هیچ یک از مذاهب، جز شبعه دوازده امامی منطبق نیست و همه این احادیث بر ولادت و امامت حضرت ـ علیه السّلام ـ دلالت می‎کند و آیت الله شیعه دوازده امامی منطبق نیست و همه این احادیث بر ولادت و امامت حضرت ـ علیه السّلام ـ دلالت می‌کند و آیت الله صافی(دام عزه) در کتاب مهدویت بیش از 77 نفر از علمای اهل سنّت را نقل می‌کند که هر یک به نحوی ولادت آن حضرت را بیان کرده‎اند. پس اگر اهل سنّت مطلقاً‌بگویند حضرت مهدی (عج) به دنیا نیامده این ادعای کاملاً بی‎اساس است زیرا آنها حتّی گفته‎ها و نوشته‎های بزرگان خود را هم قبول ندارند. علاوه بر آن، آیات متعددی در قرآن به چگونگی قیام آن بزرگوار اشاره کرده است.[6]
به عنوان نمونه به تفسیر آیات 105 و 106 سوره نور، 55 از سوره توبه، 29 سوره کهف و 29 سوره مؤمن مراجعه شود. و اگر آنها طولانی بودن عمر را دلیل عدم ایشان تولد بدانند، به سادگی می‎توان عرض کرد که همان کسی که قادر است عیسی بن مریم را زنده نگه دارد تا به مهدی موعود اقتدا کند و یونس را در شک ماهی محافظت نماید و یا به نوح پیامبر 950 سال عمر بدهد، آیا او قدرت ندارد به مهدی (عج) عمر طولانی عنایت کند در حالی که خود اهل سنّت نیز قائل به زنده بودن عیسی و خضر و صالح و... می‎باشند.
نتیجه
ولادت حضرت مهدی (عج) امری است مسلم و قطعی و خود اهل سنّت هم به آن واقفند و عوامل و انگیزه‎های دیگری وجود دارد که نمی‎گذارند حق را بازگو کنند و حقانیت شیعه اثنی‎عشری و وجود امام زمان ثابت کنند.

[1] . آیت الله مکارم شیرازی، حکومت جهانی مهدی، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ یازدهم، 1380، ص 51.
[2] . علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 1، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ چهارم، 1362، ص 188.
[3] . همان، ج 36، ص 283.
[4] . شیخ سلیمان قندوزی، حنفی، ینابیع الموده، قم، مکتبه بصیرتی، 1385 ق.
[5] . همان مدرک.
[6] . آیت الله صافی (لطف الله) امامت و مهدویت، ج 2، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج 2، ص 56 الی 241.

با عرض سلام خدمت برادرم مقدم

روش استدلالی تو غیر قابل قبول است چون تو از کتب خود می گویی ومن از روایات خودم بیا یک مسلک رو انتحاب کن و با آب مسلک حرفت را بزن.

یا اباصالح مددی

1- روایات مربوط به جانشینان پیامبر که تعداد آنها را دوازده نفر و همگی آنها را از قریش معرفی فرموده تنها در منابع شیعه نیامده بلکه این روایات در منابع معتبر اهل سنت نیز فراوان به چشم می خورد از آن جمله به حدیثی که در صحیح بخاری ج 4 ص868 آمده توجه فرمائید :

عن عبد الملک قال سمعت جابر بن سمره قال سمعت النبی صلی الله علیه و سلم یقول یکون إثنا عشر امیر فقال کلمه لم اسمعها فقال ابی انّه قال کلّهم من قریش

جابر میگوید : شنیدم پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود دوازده امیر و خلیفه خواهد یود ، سپس کلامی را اضافه فرکود که نشنیدم پدرم گفت حضرت فرمود همه آنها از فریشند .

و نبز در صحیح مسلم ج6 ص4 با شرح نودی آمده:

عن جابر إنّه قال سمعت رسول الله صلی الله علیه و سلم یقول لا نرال الدین قائما حتی تقوم السّاعه او یکون علیکم اثنا عشر خلیفه کلّهم من قریش

دین تا قیامت پایدار است تا این که دوازده خلیفه که همگی از قریش هستند بر شما حاکم شوند .

و در مسند احمد ج4 ص96 آمده :

عن معاویه(بن ابی سفیان) قال : قال رسول الله صلی الله علیه و سلم من مات بغیر امام مات میته جاهلیه

کسی که بدون امام بمیرد به جاهلیت مرده است

و دهها روایت دیگر مه جهت اختصار از ذکر آنها خود داری می نماییم حال براساس این مدرک که مربوط به خودتان است و شما باید آنها را باور داشته باشید  به این سوالات پاسخ دهید در صورتی که به سوالات پاسخ داده شود با کمال میل به بحث های علمی خارج ازتعصب براساس کتاب وسنت ادامه خواهیم داد .

1- با توجه به این که پیامبر تعداد خلفا – یا امامان- بعد از خود را در این روایت 12 نفر و همگی را از قریش معرفی فرموده اند شما آنان را به نام معرفی نمایید زیرا شما مسلما به درستی سخن پیامبر ایمان دارید؟

2- اما زمان شما اکنون چه کسی است ایشان را نام ببرید و معرفی نمایید زیرا اگر شما اکنون بدون شناخت امام زمانتان بمیرید به فرموده پیامبر اکرم به مرگ جاهلیت مرده اید و می دانید که مرگ هر لحظه ممکن است به سراغ شما بیاید؟

از پاسخ روشن ، متین و مستدل شما بسیار ممنون خواهم شد